A-hed an XIXvet kantved e oa deuet Breizh – ul lec’h nevez, kentidik hag egzotek – da vezañ ar vro ma oa dleet da gement beajour romantel tremen : ar skrivagnerien-beajourien a save pep a rentañ-kont eus o zro Breizh hag a zeuas da vezañ pep a sturlevr a-raok pell. Troiadoù touristel a zo deuet da vezañ boutin d’ar mare ma teu Ludovic Guignard de Butteville e Penn ar bed, sikouret gant an hentoù houarn hag a liamm beb kêr breton bras da Baris. An aotrou Guignard de Butteville, arkeologour anezhañ hag ur penn uhel el Loir-et-Cher, a zibabas dont meur a wech da Rosko da hañviñ pa oa diouzh ar c’hiz vakañsiñ war vord ar mor hag havgurañ.

An dornskrid-mañ – deuet da binvidikaat an dastumadoù gladel e Levraoueg-kêr Brest – zo talvoudus koulz e-keñver ar stumm hag an danvez anezhañ. Peseurt plas a gemero e gomzoù e-touesk an holl destenioù diwar-benn Breizh d’ur mare ma oa krog da dreiñ war-zu an touristerezh ?

Dibar eo an dornskrid-mañ abalamour ma n’eo ket sell un tourist bennak war Vreizh, hini un arkeologour ne lavaromp ket. Guignard de Butteville a zastume titouroù ha teuliadoù liesseurt hag aozañ a rae e notennoù evel un enklask pe ur renabl tudouriezh.

Savboentoù lies a vez kavet en dornskrid ha n’emañ ket pell hini an tourist – daoust d’an aozer embann bezañ istorour – evel ma vez gwelet en titl mesk-divesk roet d’al lodenn gentañ : « Marevezh keltiek, roman, relijion, drouized, santualoù, taolioù-mein, peulvanoù, kavadennoù, douaroniezh, istor ». Diwar ar meskaj a savboentoù (douaroniezh, politikerezh, istor, yezhoniezh, tudoniezh) emañ notennoù Guignard etre un danevell veaj hag un notennig tudouriezh.

Ar mod barzhoniel m’eo taolennet an dremmwell, al lec’hioù, kêr Rosko hag hec’h annezidi (ar misterioù kontet gant barzhed Breizh kement ha burzhudoù Sant Pol a vez kontet e-giz danevelloù gwirion gantañ), an ton « liv giz ar vro » pa vez anv eus an dud, eus patrom ar vartoloded vreton, zo merket da vat gant doare romantel an danevelloù beaj. An doare da begañ skeudennoù ha teuliadoù liesseurt e-touez an notennoù a ro memestra ur stumm modern, heñvel a-walc’h ouzh ur c’harned beaj, d’an testennoù.

Penaos eo ganet an dornskrid-mañ ?
Empennet e oa bet en ur ober daou vare : hini ar veaj hag hini ar skrivañ, hini ar rentañ-kont.

Mare ar veaj a bad bloavezhioù hervez ar menegoù liesseurt kavet en dornskrid : enklaskoù arkeologel war uhelennoù Rosko en 1881, an dourlivadur evit taolenniñ Le Mans e 1882, an dastumd tikiji antreal er redadegoù bigi e Rosko e 1881 ha 1882, roudoù eus un eskemm lizheroù gant maer Rosko e 1884. Daoust ha deuet e oa Guignard en-dro da Vreizh da-c’houde ? Marteze e oa dedennet gant Breizh bepred, eus pell, hag eñ o chom el Loir-et-Cher, pe deuet e vefe ingal da hañviñ da Vreizh… Un dra zo sur, delc’her a reas gant al labour-se e-pad tost da dregont vloaz : en ur pennad embannet d’ar 27 a viz Eost 1882 e konte eus program ar redadegoù bigi-dre-lien e Rosko, en unan all d’an 28 a viz ebrel 1908 ec’h embanne digoradur Ensavadur ar Mor hag en unan all c’hoazh, deroù al lidoù aozet gant ar C’hevre Breton en Henbont etre 1912 ha 1916. Ha gant ur gartenn-bost merket 25 a viz Eost 1920 warni e weler en doa dalc’het liammoù gant Rosko.
Mare ar skrivañ a seblant bezañ bet kroget gantañ pell amzer goude an droiad kentañ, ha bezañ padet bloavezhioù (ober a ra Guignard anv eus Roll ar Post evit ar bloaz 1892 el linnenoù kentañ). Kement-se zo ur sin eus e volontez da sevel un oberenn uhelek ha founnus ha kompren a reer ivez moarvat perak e oa chomet diechu.

>>>Gwelet an teuliad niverelaet<<<

Ludovic Guignard de Butteville, Notes recueillies sur Roscoff pendant mon séjour dans cette ville, 1882-1884, Brest, Mediaoueg ar Gabusined – François Mitterrand, kot MS 163

Testenn orin : Marion Le Lay-Le Provost